Kompyuter tarmoqlari CISCO
Zamonaviy dunyoda axborot va kommunikatsiya texnologiyalari hayotning ajralmas qismiga aylandi. Tarmoqlar, ya'ni bir-biriga ulangan qurilmalar tizimi, ma'lumot almashinuvini ta'minlash, resurslarni bo'lishish va global aloqalarni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Ushbu kirish bo'limi "Tarmoq Asoslari" kursining boshlang'ich qismi sifatida tarmoqlarning asosiy tushunchalari, turlari, tarkibiy qismlari va ularning zamonaviy jamiyatdagi o'rnini kitobiy uslubda, to'liq va tushunarli tarzda yoritadi. Mazkur material Cisco Networking Academy dasturiga asoslanib, boshlang'ich darajadagi o'quvchilar uchun tuzilgan bo'lib, tarmoq texnologiyalariga ilk qadam qo'yuvchilar uchun mustahkam poydevor yaratishni maqsad qiladi.
Maqsad va ahamiyat
Ushbu bo'limning asosiy maqsadi quyidagilardan iborat
Tarmoqlarning umumiy tushunchasini shakllantirish va ularning ishlash prinsiplarini tushuntirish.
Tarmoq turlari va ularning qo'llanilish sohalari haqida keng qamrovli ma'lumot berish.
Tarmoqning asosiy komponentlari va ularning vazifalarini aniqlik bilan ochib berish.
Tarmoq texnologiyalarining kundalik hayot va professional sohalardagi ahamiyatini ko'rsatish.
Tarmoqning mohiyati
Tarmoq – bu ikki yoki undan ortiq qurilmalarni (kompyuterlar, serverlar, mobil qurilmalar, routerlar va boshqalar) bir-biriga ulash orqali ma'lumot almashinuvini amalga oshiruvchi tizimdir. Tarmoqlar axborotni uzatish, resurslarni (masalan, printerlar, fayllar) umumiy foydalanishga taqdim etish va turli aloqa shakllarini (elektron pochta, video konferensiyalar) ta'minlash imkonini beradi. Tarmoqlarning asosiy vazifasi – qurilmalar o'rtasida samarali va xavfsiz aloqa o'rnatishdir.
Tarmoqlarning asosiy xususiyatlari
Ulanish (Connectivity) - Qurilmalar o'rtasida ma'lumot almashinuvini ta'minlash.
Moslashuvchanlik (Scalability) - Tarmoqqa yangi qurilmalar qo'shish yoki mavjud tarmoqni kengaytirish imkoniyati.
Xavfsizlik (Security) - Ma'lumotlarning maxfiyligi, yaxlitligi va himoyasini ta'minlash.
Ishonchlilik (Reliability) - Tarmoqning uzluksiz va barqaror ishlashi.
Samaradorlik (Efficiency) - Ma'lumotlarni tez va kam resurs sarfi bilan uzatish.
Tarmoqlarning turlari
Tarmoqlar geografik qamrovi, foydalanish maqsadi va tashkiliy tuzilishiga qarab turlarga bo'linadi. Quyida asosiy tarmoq turlari keltiriladi.
Mahalliy tarmoq (LAN - Local Area Network)
Mahalliy tarmoq kichik geografik hududda, masalan, bir ofis, uy yoki o'quv muassasasi doirasida joylashgan qurilmalarni bir-biriga ulaydi.
Xususiyatlari - Yuqori ma'lumot uzatish tezligi, minimal kechikish va oson boshqaruv. Odatda Ethernet kabellari yoki simsiz Wi-Fi texnologiyasi orqali amalga oshiriladi.
Misol - Uyda Wi-Fi router orqali noutbuk, smartfon va smart televizorni ulash.
Qo'llanilishi - Kichik bizneslar, ta'lim muassasalari va shaxsiy foydalanish.
Keng tarmoq (WAN - Wide Area Network)
Keng tarmoq katta geografik masofalarni qamrab oladi va shaharlar, mamlakatlar yoki hatto qit'alar o'rtasida aloqani ta'minlaydi.
Xususiyatlari - Internet provayderlari yoki maxsus aloqa xizmatlari orqali ulanadi. Tezligi LAN ga nisbatan sekinroq bo'lishi mumkin.
Misol - Internetning o'zi global WAN tarmog'idir.
Qo'llanilishi - Banklar, global korxonalar va internet xizmatlari.
Shahar tarmog'i (MAN - Metropolitan Area Network)
Shahar tarmog'i bir shahar yoki katta kampus doirasidagi qurilmalarni ulash uchun xizmat qiladi.
Xususiyatlari - LAN va WAN o'rtasidagi oraliq tarmoq turi bo'lib, odatda optik tolali kabellar orqali ulanadi.
Misol - Universitet kampusidagi fakultetlar o'rtasidagi tarmoq.
Qo'llanilishi - Shahar infratuzilmasi, katta tashkilotlar.
Shaxsiy tarmoq (PAN - Personal Area Network)
Shaxsiy tarmoq bir shaxsga xos qurilmalar o'rtasida aloqani ta'minlaydi.
Xususiyatlari - Qisqa masofada (10 metr ichida) ishlaydi, Bluetooth, infraqizil yoki USB ulanishlari orqali amalga oshiriladi.
Misol - Smartfon va simsiz naushnik yoki klaviatura o'rtasidagi aloqa.
Qo'llanilishi - Shaxsiy qurilmalar sinxronizatsiyasi.
Tarmoqning asosiy komponentlari
Tarmoqlar turli xil qurilmalar, ulanish vositalari va protokollardan iborat bo'lib, ular birgalikda tarmoqning muammosiz ishlashini ta'minlaydi.
Qurilmalar (Devices)
Akhirgi qurilmalar (End Devices) - Ma'lumot ishlab chiqaruvchi yoki iste'mol qiluvchi qurilmalar. Masalan, kompyuterlar, smartfonlar, printerlar va IoT qurilmalari (aqlli soatlar, sensorlar).
Tarmoq qurilmalari (Network Devices) - Ma'lumotlar oqimini boshqaruvchi va yo'naltiruvchi qurilmalar. Bular orasida quyidagilar mavjud:
Routerlar - Turli tarmoqlarni bir-biriga ulaydi va ma'lumotlarni yo'naltiradi.
Switchlar -Bir tarmoq ichidagi qurilmalarni ulaydi va ma'lumotlar almashinuvini boshqaradi.
Xablar (Hubs) - Bir nechta qurilmalarni ulaydi, ammo ma'lumotlarni yo'naltirmaydi.
Access Pointlar - Simsiz tarmoqlarni ta'minlaydi.
Ulanish vositalari (Media)
Simli ulanishlar - Ma'lumotlarni uzatish uchun Ethernet kabellari (Cat5e, Cat6) yoki optik tolali kabellar ishlatiladi. Ular yuqori ishonchlilik va tezlikni ta'minlaydi.
Simsiz ulanishlar - Wi-Fi, Bluetooth va infraqizil aloqa kabi texnologiyalar qurilmalarni simsiz ulash imkonini beradi.
Protokollar va standartlar
Tarmoqlar ma'lumotlarni uzatish qoidalarini belgilovchi protokollarga asoslanadi. Asosiy protokollar:
TCP/IP - Internetning asosiy protokoli, ma'lumotlarni bo'lib yuborish va qayta yig'ishni boshqaradi.
HTTP/HTTPS - Veb-sahifalarni uzatish uchun ishlatiladi.
DNS - Domen nomlarini IP manzillarga aylantiradi.
FTP - Fayllarni uzatish uchun xizmat qiladi.
Tarmoqlarning jamiyatdagi o'rni
Tarmoq texnologiyalari zamonaviy hayotning barcha jabhalariga singib ketgan:
Kommunikatsiya - Elektron pochta, ijtimoiy tarmoqlar (X, Telegram), video qo'ng'iroqlar (Zoom, Microsoft Teams).
Ta'lim - Onlayn kurslar, masofaviy darslar va raqamli ta'lim platformalari.
Biznes va iqtisodiyot - Bulutli xizmatlar (Google Drive, AWS), elektron tijorat va masofaviy ish jarayonlari.
O'yin-kulgi - Striming xizmatlari (Netflix, Spotify), onlayn o'yinlar va virtual reallik.
Sog'liqni saqlash -Tibbiy ma'lumotlarni uzatish, masofaviy diagnostika va monitoring.
Cisco Networking Academy va uning ahamiyati
Cisco Systems tarmoq texnologiyalari sohasida global yetakchi hisoblanadi. Ularning Cisco Networking Academy dasturi tarmoq sohasida bilim va ko'nikmalarni rivojlantirishga xizmat qiladi. Ushbu dastur quyidagi afzalliklarni taqdim etadi:
Amaliy bilimlar - Simulyatorlar (Packet Tracer) va real jihozlar orqali amaliy tajriba.
Sertifikatlar -CCNA (Cisco Certified Network Associate), CCNP va boshqa sertifikatlar.
Karyera imkoniyatlari - Tarmoq muhandisligi, tarmoq xavfsizligi va IoT sohasida ish imkoniyatlari.
Global miqyos - Dunyo bo'ylab tan olingan o'quv dasturi.
Xulosa
Tarmoq asoslari zamonaviy texnologiyalarni tushunish va ulardan foydalanish uchun muhim poydevor hisoblanadi. Ushbu kirish bo'limi tarmoqlarning tushunchasi, turlari, komponentlari va jamiyatdagi ahamiyatini kitobiy uslubda yoritdi. Keyingi bo'limlarda tarmoq tuzilishi, protokollar, xavfsizlik va amaliy ko'nikmalar chuqurroq o'rganiladi. Cisco Networking Academy dasturi orqali ushbu bilimlarni amaliyotda qo'llash va professional sohada muvaffaqiyatga erishish mumkin.
Last updated
Was this helpful?