Kiber xafsizlik va xaborot xafsizligi asoslari.

Kiberxavfsizlik va axborot xavfsizligi zamonaviy raqamli dunyoda muhim ahamiyatga ega bo‘lib, shaxsiy, korporativ va davlat darajasidagi ma’lumotlarni himoya qilishni ta’minlaydi. Ushbu kurs kiberxavfsizlik va axborot xavfsizligining asosiy tushunchalarini, tahdid turlarini, himoya strategiyalarini va amaliy ko‘nikmalarni o‘rganishga qaratilgan. Kursning maqsadi talabalarga raqamli aktivlarni himoya qilish bo‘yicha fundamental bilimlar berish va ularni kiberxavfsizlik sohasida professional faoliyatga tayyorlashdir.

Kiberxavfsizlik va axborot xavfsizligi sohasi nafaqat texnik bilimlarni, balki xavf-xatarlarni tahlil qilish, axloqiy qarorlar qabul qilish va strategik yondashuvlarni talab qiladi. Ushbu kurs orqali siz quyidagilarni o‘rganasiz

• Axborot xavfsizligi ning asosiy prinsiplari (konfidensiallik, yaxlitlik, mavjudlik).

• Kiberxavfsizlik dagi zamonaviy tahdidlar va ularga qarshi kurash usullari.

• Xavfsizlikni ta’minlash uchun qo‘llaniladigan asosiy texnologiyalar va vositalar.

• Kiberxavfsizlik sohasida qo‘llaniladigan eng yaxshi amaliyotlar va standartlar.

Kiberxavfsizlik va axborot xavfsizligi: Farqlar va o‘xshashliklar

Axborot xavfsizligi (Information Security) axborotni har qanday shaklda (elektron, jismoniy yoki noan’anaviy) ruxsatsiz kirish, o‘zgartirish, yo‘q qilish yoki oshkor qilishdan himoya qilish amaliyotidir. U ma’lumotlarning konfidensialligi (confidentiality), yaxlitligi (integrity) va mavjudligini (availability) ta’minlashga qaratilgan, bu esa “CIA triadasi” deb ataladi.

Kiberxavfsizlik (Cybersecurity) esa axborot xavfsizligining bir qismi sifatida kompyuter tizimlari, tarmoqlar, dasturiy ta’minot va internetga ulangan qurilmalarni kiberhujumlardan himoya qilishga ixtisoslashgan. Kiberxavfsizlik axborot xavfsizligining texnik jihatlariga ko‘proq e’tibor beradi va zamonaviy raqamli muhitda tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Kursning tuzilishi

Ushbu kurs quyidagi asosiy bo‘limlarni o‘z ichiga oladi

1. Kiberxavfsizlikning asosiy tushunchalari: -Kiberxavfsizlikning ta’rifi, tarixi va bugungi kunda uning ahamiyati.

2. Axborot xavfsizligi prinsiplari - CIA triadasi va boshqa asosiy prinsiplar.

3. Kiber tahdidlar va zaifliklar - Viruslar, qurtlar :) , ransomware, botnetlar va boshqa tahdid turlari.

4. Himoya texnologiyalari va vositalari - Antivurus dasturlari, tarmoq xavfsizligi, shifrlash va boshqalar.

5. Xavf-xatarlarni baholash - Tizimlarda zaif tomonlarni aniqlash va ularga qarshi choralar ko‘rish.

6. Kiberxavfsizlikda dasturlash - Python va boshqa dasturlash tillarining kiberxavfsizlikdagi roli.

7. Amaliy ko‘nikmalar- Pentesting, zaiflik skanerlash va tarmoq monitoringi.

8. Axloqiy va huquqiy jihatlar - Kiberxavfsizlik mutaxassislarining axloqiy mas’uliyati va qonunchilik.

Kiberxavfsizlikning bugungi kundagi ahamiyati

Zamonaviy dunyoda kiberxavfsizlik tobora muhim ahamiyatga ega. Quyidagi omillar bunga sabab bo‘lmoqda:

• Raqamli transformatsiya: Ko‘plab tashkilotlar o‘z faoliyatini raqamli platformalarga ko‘chirmoqda, bu esa kiberhujumlar uchun yangi imkoniyatlar yaratadi.

• Kiberjinoyatlarning o‘sishi: “Crime-as-a-Service” kabi xizmatlar kiberjinoyatlarni ommaviy hodisaga aylantirmoqda.

• Internetga ulangan qurilmalar: IoT (Internet of Things) qurilmalari sonining ko‘payishi xavfsizlik zaifliklarini oshiradi.

• Ma’lumotlarning qiymati: Maxfiy ma’lumotlar (shaxsiy ma’lumotlar, moliyaviy ma’lumotlar) kiberjinoyatchilar uchun qimmatbaho nishonga aylandi.

Kiberxavfsizliksiz shaxsiy ma’lumotlar, moliyaviy aktivlar va hatto davlat xavfsizligi xavf ostida qoladi. Masalan, ransomware hujumlari tashkilotlarga millionlab dollar zarar keltirishi mumkin, shaxsiy ma’lumotlarning o‘g‘irlanishi esa shaxsiy hayotga putur yetkazadi.

Tahdid turlari

Kiberxavfsizlik sohasida quyidagi asosiy tahdid turlari mavjud:

• Viruslar - Tizimlarga zarar yetkazadigan va tarqaladigan zararli dasturlar.

• Ransomware - Ma’lumotlarni shifrlab, foydalanuvchidan to‘lov talab qiluvchi viruslar.

• Botnetlar - Masofadan boshqariladigan zararlangan kompyuter tarmoqlari.

• Phishing - Foydalanuvchilarni aldab, maxfiy ma’lumotlarni o‘g‘irlash.

• Rootkitlar - Tizimga yashirincha kirib, uni boshqarish imkonini beruvchi dasturlar.

Kursdan kutiladigan natijalar

Kursni muvaffaqiyatli yakunlagan talabalar quyidagi ko‘nikmalarga ega bo‘ladi:

• Kiberxavfsizlik va axborot xavfsizligining asosiy tushunchalarini tushunish.

• Tarmoq va tizimlardagi zaifliklarni aniqlash va tahlil qilish.

• Xavfsizlik vositalaridan (masalan, NOD32, zaiflik skanerlari) foydalanish.

• Python kabi dasturlash tillaridan kiberxavfsizlikda foydalanish.

• Kiberhujumlarga qarshi axloqiy va qonuniy choralar ko‘rish.

Kurs uchun talablar

Kursni o‘rganish uchun maxsus dasturlash yoki texnik bilimlar talab qilinmaydi, ammo quyidagi bilimlar foydali bo‘ladi:

• Kompyuter tizimlari va tarmoqlar haqida umumiy tushuncha.

• Dasturlash asoslari (Python bo‘lsa, afzal).

• Internet va raqamli texnologiyalardan foydalanish tajribasi.

Keyingi qadamlar

Kursning keyingi bo‘limlarida biz kiberxavfsizlikning texnik va amaliy jihatlarini chuqurroq o‘rganamiz. Birinchi navbatda, axborot xavfsizligining CIA triadasi va kiberxavfsizlikning asosiy prinsiplari haqida batafsil to‘xtalamiz. Shuningdek, amaliy mashg‘ulotlar orqali tarmoq xavfsizligi vositalarini sinab ko‘ramiz va kiberhujumlarni tahlil qilishni o‘rganamiz.Albatda bularni barchasi bizni keng tushuncha olishimiz uchun kerak.Keyin texnik bilimlarga chuqurroq kirsak bo'ladi.